Mestres

O vindeiro sábado, día 14 de abril, conmemorase a proclamación a Segunda República, un período histórico que finalizou o 1 de abril de 1939, data en que finalizou a Guerra Civil e que deu paso á ditadura de Franco 

Xa hai tempo que me preguntei cantas vítimas do noso concello houbo durante ese período, é dicir, cuantos veciños foron vítimas da Guerra Civil e/ou foron represariados do franquismo. 

Esta é unha pregunta difícil de contestar, pero Ministerio de Cultura dános o posibilidade de poder ter certa información, nesta web atopámonos a listaxe da vítimas pertencentes a Taboadela. No noso concello están rexistrados 6 vítimas que relaciono a continuación:

Como poderedes ver, todos as vítimas, fóra de Egidio Piñeiro Conde que foi deportado do campo de Mauthausen, eran mestres nacionais que sufriron no período 1936-1942 o que se coñecía como “Expedientes de depuración de mestres nacionais”.

¿Qué son os “Expedientes de depuración de mestres nacionais”?. Leste foi un proceso sancionador iniciado desde o golpe de estado do 18 de xullo de 1936 contra todos os funcionarios públicos pero que tivo especial repercusión, por centrarse de forma obsesiva e desapiadada, sobre todos os integrantes do corpo de maxisterio, afectando tanto a escolas primarias como ao ensino secundario e ás universidades.

Antes de entrar nalgún detalle máis sobre este proceso lembremos o contexto educativo no que se atopaba España antes do Alzamento, como era a Educación durante a II República

Lembremos que o 14 de abril de 1934 proclamouse a Segunda República e, desde ese mesmo momento, decidiuse facer fronte ao abandono da educación en España, sobre todo no ámbito rural. Expuxéronse e púxose en marcha unha serie de medidas que pretendían a creación dun Estado do benestar e os programas educativos eran, sen dúbida, un dos seus alicerces fundamentais, tal como aparece na Constitución de 1931.

Dita Constitución, no artigo 48 establecía que “o servizo da cultura era atribución do Estado e prestaríase en institucións educativas, segundo un sistema de escola unificada. O ensino primario sería obrigatorio e gratuíta. Os mestres, profesores e catedráticos do ensino oficial son funcionarios públicos.

A República lexislará no sentido defacilitar aos españois economicamente necesitados o acceso a todos os graos de ensino, a fin de que non se ache condicionado máis que pola aptitude e a vocación (é dicir, establecíase que a falta de recursos non podería ser un impedimento para estudar). O ensino será laica, fará do traballo o eixo da súa actividade metodolóxica e inspirarase en ideais de solidariedade humana, aínda que se recoñece ás Igrexas o dereito, suxeito a inspección do Estado, de ensinar as súas respectivas doutrinas nos seus propios establecementos. E por último, a liberdade de cátedra queda recoñecida e garantida”.

Foi nese período cando se expuxeron as seguintes medidas ou plans:

• Un plan quinquenal de construción de escolas, ata 27.000 centros escolares, por todo o país e que, lamentablemente, resulto imposible de abordar por falta de orzamento 
• As “Misións Pedagóxicas” que pretendía achegar a cultura á poboación, especialmente ao mundo rural a través de exposicións, sesións cinematográficas, teatro e apoio aos mestres rurais.

Misións Pedagóxicas

Todo isto baixo as seguintes premisas que indican o tipo de educación que se quería instaurar: 

• A educación pública era unha obrigación do Estado 
• A República non prohibiría o exercicio do ensino privado, a condición de que non perseguise fins políticos e partidistas (Isto levo a un enfrontamento coas Xesuítas e que non trataremos aquí) 
• A relixión deixaría de ser materia no sistema educativo español, aínda que non se prohibía o estudo do feito relixioso, da historia da relixión 
• O ensino sería gratuíta no nivel primario e establecíase un 25% de matrículas gratuítas na Universidade. 
• Reforzouse e valorou a figura do profesor e deuse unha maior importancia o sistema de inspección educativa 

Pero todo isto que se expuxo e púxose en marcha durante o Primeiro Bienio republicano, mudou coa chegada dos partidos de centro-dereita republicana en 1933. Coa chegada do Partido Republicano Radical, de Lerroux, e CEDA, de Gil-Robles, xurdiu unha “contrarreforma” que, aínda que se seguían construíndo escolas, afectou á implantación da “coeducación”, suprimiuse a Inspección Central de Educación, limitouse o traballo dos Inspectores, etc. 

Todo iso empeorou co Alzamento e coa chegada do Franquismo. Foi o 8 de novembro de 1936 cando se publica un decreto que no seu preámbulo di o seguinte: 

“O feito de que durante varias décadas o Maxisterio, en todos os seus graos e cada vez con máis raras excepcións, estea influído e case monopolizado por ideoloxías e institucións disolventes, en aberta oposición co xenio e tradición nacional fai preciso que, nos momentos por que atravesamos, leve a cabo unha revisión total e profunda no persoal de Instrución Pública (...), extirpando así de raíz esas falsas doutrinas que cos seus apóstolos foron os principais factores da tráxica situación a que foi levada a nosa patria.” 

E asi fíxose. Fóronse EXTRIPANDO DE RAIZ todo aquilo que se entendía era daniño para o sistema educativo mediante execucións (os que se alzaban contra Franco e defendían a República), prohibicións para exercer como mestre ou profesor, traslados, etc. 

Asi que os mestres que relacionamos anteriormente, os nosos mestres, foron vítimas da ditadura franquista, dos “Expedientes de depuración de mestres nacionais”, pero houbo máis. Todos os alumnos que os perderon, os nosos avós que non recibiron a educación que lles permitise ser mellores, que nos permitise que hoxe nós sexamos mellores. 

Unha magoa que no sexaos capaces de valorar como de debería a nosa educación...e a os nosos mestres.

Os Ancares (Fonte: www.fuenterrebollo.com)