O Agrarismo en Ourense, en Taboadela

Julio Prada Rodriguez, profesor de Historia Contemporanea da Universidade de Vigo, en 1984 publicou o artigo “Da explosión societaria á destrucción do asociacionismoobreiro e campesiño. Ourense (1934-1939)” onde se analiza o proceso de desenvolvemento do asociacionimsmo obrero e campesiño no Ourense republicano e a súa posterior liquidación a raíz do golpe militar de xullo de 1936.

Antes de calquera consideración debemos lembrar o que a principio do século XX coñeceuse como agrarismo. Con este termo definiuse á organización dos labradores en sociedades agrarias ou en sindicatos agrícolas en Galicia a fins do século XIX e sobre todo a partir de 1907 cando apareceu Solidariedade Galega que axudou a dinamizar o movemento.

Os seus obxectivos consistían basicamente en loitar contra o sistema foral, contra o caciquismo e promover a renovación técnica do sector agrario galego.

Despois de que os movementos agrarios tivesen inicialmente un lento despegamento pasouse a un periodo de forte represión como consecuencia dos acontecementos revolucionarios de outubro de 1934 e que anticipan o ocorrido durante a Guerra Civil.

Con todo, a existencia deste movemento de asociacionismo agrario que se estendía por toda Galicia, e particularmente pola nosa provincia, hai que sinalar que en zonas do centro e oeste, como ocorría en Taboadela, producíase certo baleiro, unha menor implicación, polo menos en canto a entidades integradas en organizacións afectas á esquerda obreira.

Moitas sociedades agrarias, controladas por persoas moi próximas ao socialismo e que se mostran reticentes a integrarse en federacións de ámbito estatal, son utilizadas para alcanzar poder no ámbito municipal. Isto tivo gran relevancia nos meses que precederon á insurrección de outubro do 34. Ben é certo que cando esta prodúcese a mayoría de os sindicatos da capital e as principais vilas non se mostran dispostos a ir mais alá dun paro de solidariedade cos agricultores e obreiros cataláns e asturianos, principais implicados nas revostas do outubre do 34. A gran maioría abstívose de comulgar cuns obxectivos inasumibles en función do grao de polarización existente na sociedade ourensá daqueles momentos. Con todo, non podrá dicirse que os dirixentes mais activos abstivésense de tentalo.

Debuxos de Castelao

É desta época o ditame do capitán de Infantería Luis de la Puente y López de Heredia onde narra a causa incoada contra varios veciños dos concellos de Taboadela e Allariz que participaron nos cortes de estradas e liñas telefónicas e telegráficas

«[...] non foi posible pescudar nada en concreto sobre materia delituosa e únicamente faise sospeitoso o que sexan individuos pertencentes a distintas Sociedades Agrarias, as cales parece foron, en xeral, solicitadas polos elementos revolucionarios nesta provincia para que secunden o movemento [...] En Paderne, a un seis quilómetros do corte de estrada mencionado, rexistrouse nos primeiros días da folga unha gran actividade por recrutar e exaltar ás masas de obreiros e campesiños. Estas masas de campesiños parece eran manexadas polas sociedades agrarias, que aínda que aparentan ser alleas a filiacións políticas parece eran simpatizantes coas ideas comunistas e socialistas. [...] Fracasado o movemento revolucionario todos os complicados nel esfórzanse en ocultar as súas actuacións e complicidades. Seica polo número tan considerable de estos ou polo temor que haxan infundido ás testemuñas, vén apreciando neste Xulgado que as declaracións son polo xeral tímidas e con pouca firmeza e espontaneidade. Pode dicirse, sen erro, que existe unha confabulación xeral para non comprometer a ninguén nos delitos que se perseguen, pois é incrible que a maioria de as testemuñas non poidan achegar datos de feitos que son do rumor público, en ocasións, e labores por veciños próximos a eles. Nesta causa, como nas demais que por análogos delitos instrúense neste Xulgado, notouse esta circunstancia de falta xeral de valor cívico»


Máis tarde, coa represión franquista, priorizouse o exterminio das organizacións sindicais e políticas comprometidas coa política da Fronte Popular; por iso, tamén en Ourense, as súas primeiras vítimas foron os dirixentes e afiliados das devanditas sociedades agrícolas. Xuntos a estes sumáronse aqueles sectores que ostentaban poder, recoñecemento e influencia social e identificáronse con posicións republicanas, esquerdistas ou anticlericales.

Chegados a este punto quero indicar que a represión contra os afiliados aos sindicatos ou agrupacións agrícolas fíxose, de maneira premeditada, con bastante pouco rigor pois moitos daquelas persoas só afiliáronse para poder traballar a xornal e, mesmo, poder abandonar a provincia con destino ás segas en Castela como levaban facendo décadas.

A represión franquista na provincia de Ourense foi, sen dúbida, desproporcionada en canto á resistencia atopada pola sublevación, pero nada sorprendente coñecendo as intencións finais e os obxectivos dos alzados. A xurisdicción de guerra dirixiu actuacións, só entre 1936 e 1939, contra un total de 2.214 persoas; delas contrastamos a filiación societaria de 811, o que confirma a clara vontade de liquidar o tecido asociativo que se fose configurando tras os acontecementos revolucionarios de Outubro.

A desarticulación do tecido social como consecuencia da represión do societarismo obreiro e campesiño transcende o mero cómputo de asasinados, encarcerados ou entidades disoltas formal ou informalmente. Aquelas organizacións que tan decisivo papel tivesen como axentes movilizadores nun mundo rural todavía preso do tradicional política de bandos deron paso á negación, incluso psicolóxica, de canto significase compromiso público con calquera causa; ao rexeitamento de toda forma de acción colectiva por medo á delación; á percepción de que só era posible achar refuxio nun individualismo exacerbado á espera de que mudasen os tempos.

Como pubica Diana Mandia nun artigo de El Pais deseptembro de 2011 “a desaparición dos sindicatos agrarios durante e despois da Guerra Civil foi de todo menos natural, consecuencia dunha violenta represión, física e psicolóxica, que borrou dunha plumada a experiencia agrarista e obrigou aos sindicatos organizados nos últimos anos do franquismo a empezar practicamente de cero, sen apenas referentes ante o desafío dunha poboación rural recelosa de significarse politicamente. "Queimáronse os documentos das sociedades e aqueles que participaran no movemento esconderon o seu pasado. As asociacións que sobreviviron convertéronse en meros lugares de administración ou de seguros para o gando, o perfil máis baixo do sindicalismo", expón a profesora Ana Cabana.

O heteroxéneo mapa do sindicalismo agrario de preguerra non agradaba ao novo réxime "polo que significaba de lugar de socialización e de iniciación política". A desaparición física dos seus líderes máis carismáticos foi unha acción de gran didactismo: ao veterinario Benigno Álvarez, fundador dunha rede de sociedades agrarias no campo ourensán, arrastrárono xa morto polos camiños de Ourense”

 

Benigno Alvarez