Lixo

Por mor do decidido no Pleno ordinario de Concello de Taboadela, onde se aprobou a subida da taxa dos lixos de maneira progresiva até o ano 2.022, animeime a ler diversa información relativa á lexislación e aos distintos modelos de xestión de residuos especialmente en contornas rurais, como pode ser o caso de Taboadela. 

A xustificación para aprobar a dicir subida, segundo dixo o alcalde Alvaro Vila Araujo, é a corrección dunha situación de desfasamento entre o recadado e o custo do servizo. Para iso busquen e atopei estas cifras que xustifican isto e que corresponden ao período 2014-2018 

Este déficit de 228.084 euros, correspondente aos últimos 5 anos, aínda que é maior se botamos a vista mais atrás pois este é un problema que leva arrastrandose desde hai moitos anos. Os mesmos nos que non se abordou de maneira seria a adopción dunhas medidas que permitisen corrixir este desequilibrio. Tamén podería ser que non quixese facerse nada. 

¿Cal é a diferenza entre unha cousa e a outra?. No primeiro caso o servizo pagaríao os veciños de Taboadela e no segundo caso tamén. No primeiro caso todos os veciños soportarían a correspondente taxa de lixo e no segundo caso cargaríase ao orzamento do concello. 

Tamén púidose buscar outras opcións, que tampouco se fixo, na xestión do lixo distintas as que temos. Refírome, como asi expuso no pleno Veta Taboadela, a ter un sistema alternativo que permitise lograr un menor volume de residuos e, por tanto, un menor custo do servizo. Quizas ditas alternativas pasarían, como afirman algúns expertos, en aplicar a xerarquía de residuos, incidindo na prevención e a reutilización. 

Volvendo atrás, quero lembrar que taxa de lixos págase como contraprestación a servizos prestados e que están relacionados coa recollida e a eliminación dos residuos sólidos. Se se dispuxese dun sistema máis efectivo, lograríase un custo menor e os veciños terían que facer fronte a unha taxa máis barata. Obviamente, tamén se podería non establecela ou establecela e. non imputar ao cidadán a totalidade do custo do servizo como ocorre en Taboadela. Neste caso, o déficit debe ser asumido con cargo a outros ingresos: impostos, entre eles o IBI, transferencias ou de calquera outra fonte de financiamento que teña o Concello, como xa se dixo anteriormente. O caso é que sexa unha maneira ou doutra acabamos paganos nós. Nun caso “enganaríannos" e no outro... tamén 

O próximo ano, no canto de subir a taxa de lixos, prodríase reducir se se houbese implementado un sistema mais eficiente e, por tanto, máis barato. Un sistema que esixiría da participación, da complicidade e do compromiso de todos. Como iso non se fixo, pois nada diso temos. En cambio, o que temos é un servizo que custa “un pico” ao ano e unha taxa, que pagamos nós, que só cobren o 40% do custo. ¿Que facemos, seguimos agrandando o buraco, en forma de menos servizos, menos investimentos, etc no municipio ou o afrontamos xa o problema e buscamos alternativas (leste é un tema a longo prazo, non existen varitas máxicas) e dispomos dun orzamento que pode executar investimentos e infraestrutura en Taboadela? 

Taboadela é un concello do rural. Con todo, a proximidade da capital, ao Polígono de San Cibrao, fai que carezamos daqueles atributos que tradicionalmente se asociaron a este ámbito. Non sufrimos nin o illamento nin a distancia de cara a transferencia o tratamento e a selección dos residuos, tampouco temos dificultade de acceso en certas épocas do ano, e que suporía unha maior dificultade para a xestión dos residuos xerados. Ademais somos un municipio con de tan só 25 km2, con poboacións relativamente próximas unhas ás outras que fai que o servizo non debería ser especialmente custoso. Polo menos non como ocorre noutros concellos do rural ourensán. 

Ademais existen diversos estudos que indican que “a produción de residuos per cápita nas zonas rurais, aínda que non difire moito da das zonas urbanas, obsérvase que é menor nos municipios de pequeno tamaño”. Na nosa terra, a maior parte dos residuos municipais son orgánicos, chegando a representar o 43% en peso do total de residuos. O sexa, temos menos que nas cidades e principalmente son residuos orgánicos 

Tamen sabemos que a recollida de residuos realízase, xeralmente, mediante colectores en superficie para a fracción resto (residuos de orixe doméstica que se obtén unha vez efectuadas as recollidas separadas) e mediante áreas de achega para as fraccións recollidas selectivamente. 

Doutra banda, todo somos conscientes dificultades para a implantación das recollidas selectivas das fraccións papel/cartón e envases lixeiros. Ainda así en Taboadela dispoñemos de ditos colectores. 

Outra característica que temos, e que é moi común noutros concellos, e que o servizo de recollida de residuos préstase, xeralmente, a través de entes locais supramunicipais, como mancomunidades, consorcios, consellos comarcais ou deputacións provinciais. No noso caso a recollida faina o servizo de Allariz (mancomunidades). 

Como se indica no informe, cuxo coordinador é Ignasi Puig Ventosa, titulado "Estudo sobre modelos de xestión de residuos en contornas rurais illados" 

“As experiencias de xestión de residuos en zonas rurais levadas a cabo noutros países permiten extraer algunhas leccións. Na comunidade de Val Sangone (Italia), logrouse un nivel de recollida selectiva moi alto a un custo inferior á media nacional grazas ao modelo porta a porta (que se realiza conxuntamente para todos os municipios da comunidade) e á promoción da compostaxe doméstica. En Flandes (Bélxica), conseguíronse moi bos resultados de recollida selectiva e unha xestión integrada da fracción orgánica grazas á aplicación de sistemas de pago por xeración de residuos e á creación da figura do mestre compostador (voluntarios implicados na compostaxe doméstica e comunitaria). En Austria, boa parte dafracción orgánica das zonas rurais xestiónase a un custo reducido grazas á implicación das granxas locais e á creación dun marco regulador para a certificación do compost. No cantón Glarus (Suíza), tamén se implantaron a recollida selectiva porta a porta e os sistemas de pago por xeración de residuos que, xunto a unhas tarifas de tratamento finalista elevadas, incentivaron a redución e separación dos residuos. 

A xeración de residuos pódese reducir mediante diversas accións, por exemplo, a prevención do desperdicio alimentario, a prevención dos residuos de envases ou a reutilización e reparación de bens e produtos. En contextos rurais, boa parte destas accións teñen sentido a unha escala comarcal ou provincial. 

Para mellorar a xestión dos residuos xerados nas zonas rurais, a principal acción que se propón levar a cabo é a autogestión da fracción orgánica mediante o autocompostaje (compostaxe doméstica e comunitaria), e a compostaxe descentralizada. As experiencias existentes en España demostran que é posible tratar gran parte da fracción orgánica producida nas contornas rurais mediante estas opcións, e que iso redunda nuns menores custos de xestión, xa que gran parte dos residuos xerados desvíase do sistema de recollida habitual. 

En materia de recollida, a implantación do sistema porta a porta pode mellorar considerablemente os resultados, aínda que só sexa para algunhas fraccións. Para as fraccións recuperables recollidas en colectores, tamén se recomenda aumentar os índices de contenerización e garantir que todos os municipios rurais teñan acceso ás recollidas selectivas (neste caso, o maior custo que supón a implantación de dicha recollidas nestas contornas pódese compensar parcialmente cunha optimización da frecuencia de recollida), e mellorar a recollida de residuos especiais mediante puntos limpos móbiles. 

Os instrumentos económicos constitúen, igualmente, unha potente ferramenta para incentivar a redución de residuos e a recollida selectiva. Neste ámbito, proponse varios de tales instrumentos, como impostos sobre produtos ou sobre os tratamentos finalistas (similares aos existentes en Cataluña), taxas de residuos máis axustadas á xeración, sistemas de bonificación-penalización ou permisos negociables de vertedura ou incineración. 

Todas estas medidas deben ir acompañadas de accións de comunicación ambiental para as que o presente informe dá unhas pautas xerais. 

O potencial de mellora da xestión de residuos en zonas rurais illadas é, pois, moi importante, e existen ferramentas para materializalo.” 

Xunta con estas particularidades propias de sitios como Taboadela: ámbito rural con unha poboación envellecida, unha recollida en base a servizos mancomunados, unha maneira de tratar os residuos, limitacions a hora de separar distinto tipos de materias, etc. A parte de eso existe un tecido legal que regula todo isto. Falamos da Directiva 2008/98/CE do Parlamento Europeo e do Consello, de 19 de novembro de 2008, que establece a seguinte xerarquía de prioridades dentro da xestión dos residuos: 

1. Prevención.
2. Preparación para a reutilización. 
3. Reciclado. 
4. Outro tipo de valorización, como a valorización enerxética. 

Ademas de esta Directiva está a Lei 10/1998, de 21 de abril, de residuos que é a norma estatal básica en materia de residuos, onde se indica que: 

1. A responsabilidade do produtor.
2. A utilización de instrumentos económicos para incentivar unha xestión máis ecolóxica que permita a aplicación do principio «quen contamina, paga». 
3. O principio de prevención de residuos. 
4. Os principios de autosuficiencia e proximidade. etc 

Esta lei define a asignación de competencias indicando que corresponderá ás comunidades autónomas «a elaboración dos plans autonómicos de residuos e a autorización, vixilancia, inspección e sanción das actividades de produción e xestión de residuos», e aos municipios «como servizo obrigatorio, a recollida, o transporte e, polo menos, a eliminación dos residuos urbanos, na forma que establezan as respectivas Ordenanzas» (fixádevos que di “servizo obrigatorio”) 

A Lei regula parcialmente a forma en que debe facerse a recollida de residuos urbanos por parte das entidades locais, e establece que os municipios de máis de 5.000 habitantes están obrigados a implantar sistemas de recollida selectiva de residuos urbanos «que posibiliten a súa reciclaxe e outras formas de valorización», caso no que non se atopa o noso municipio, o cal ten unha poboación de 1.443 habitantes (2018) 

¿E que indica a normativa autonómica?. O Plan de Xestión de Residuos Urbanos de Galicia (PXRUG) 2010-2020, entre outras cuestións: 

• Aposta pola xestión in situ da fracción orgánica; especialmente, en lugares cunha ampla dispersión territorial e afastados das plantas de tratamento. En zonas un pouco máis densas aposta pola recollida selectiva e a xestión en plantas locais e microplantas de compostaxe.
• Aposta polas recollidas comerciais segregadas 
• Establece un obxectivo cuantitativo de redución de residuos do 10% para 2020 respecto dos valores de 2009 
• Establece obxectivos de valorización material para 2020 por fraccións: 25% para a fracción orgánica, 50% para o papel/cartón, 60% para o vidro, 50% para os envases e 20% para as outras fraccións (o cal resulta nun obxectivo xeral de valorización do 35%) 
• Prevé unha liña de apoio económico mediante subvencións en materia de prevención e de educación ambiental para as administracións locais 
• Prevé a ampliación de funcións dos puntos limpos (programas de reparación e preparación para a reutilización, actividades educativas, etc.) 
• Fomenta a aplicación de instrumentos económicos que incentiven a prevención e a recollida selectiva 
• Inclúe unha liña estratéxica para potenciar o mercado do compost 

Resumindo, á hora de xestionar os residuos a lei obriga que dita competencia sexa asumida polos concellos en función de, entre outras normas que as condicionan, unhas directivas europeas e leis marcan un camiño a seguir: reciclaxe, selección, tratamento, responsabilidade, financiamento, etc. Todo iso hai tempo que os responsables do municipio de Taboadela e puxéronse de lado a pesar dos avisos ou advertencias da secretaria municipal. A cuestión é que o tempo pasou e este pasado luns adoptouse unha decisión que, persoalmente non me gusta, pero que entendo. Espero que isto non quede aí, espero que a solución non sexa cobrar aos veciños unha maior taxa e esquecerse de estudar e mellorar un servizo fundamental para unha boa calidade de vida dos cidadáns de Taboadela. 

De momento o próximo ano imos pagar un 30% mais pola xestión do noso lixo. Até agora pagabamos por nada...no mellor dos casos.