MARIA CRISTINA E OS 40 MOZOS DE TABOADELA

Foi durante o seu regencia cando nos enfrontamos aos americanos, aos seus soldados e á manipulación mediática de magnates como Hearst e dos que, como el, actuaban en defensa dos seus intereses políticos e comerciais fronte ao anquilosamiento do reino de España. Falo de Reina María Cristina de Habsburgo-Lorena, viúva do rei Alfonso XII e nai e rexente do rei Alfonso XIII E foi durante o seu reinado cando tivo que asinar un decreto, igual que Cánovas del Castillo, Presidente do Consello de Ministros, o 25 de xullo de 1896, onde se “interviña” para aclarar unha cuestión de competencia que tiña como protagonistas a 40 mozos de Taboadela. 

Antes de entrar en detalle quero lembrar que nesa época, a finais do século XIX, o recrutamento tiña o caracter de obrigatorio. A lei de recrutamento e substitución do persoal de tripulación dos buques da Armada de 17 de agosto de 1885, vixente até 1915, establecía unha duración do servizo militar en doce anos, distribuídos na forma seguinte: Servizo activo: tres anos. Segunda situación do servizo activo: cinco anos. Reserva: catro anos. Con todo, as Cortes de Cádiz tentaron crear un modelo de exército nacional acorde coas ideas dunha nova época permitindo a exención por donativo que, con posterioridade, chamouse “redención en metálico”. Xunto a esta figura, a redención, había outra que tamén permitía librarse dos riscos da guerra. Trátase da “substitución”. Esta consistía en obter o concurso dun substituto para realizar o servizo militar mediante o abono dunha determinada cantidade de diñeiro. 

En 1878 só se permitiu a parentes até de cuarto grao e, a partir de 1882, unicamente entre irmáns. Esta figura tiña a particularidade que non era aplicable aos destinados en ultramar. O que se foi evidente entre os cidadáns, entre os mozos chamados nas levas que houbo é que non se actuaba dunha “maneira xusta” con todos os chamados a filas. E quizais fose esta una das razóns pola que se producisen desercións cando eran chamados a filas os mozos españois na defensa de un imperio en clara decadencia. 

A cuestión é que no ano 1894, mediante instancias dirixidas ao Alcalde Presidente do Concello de Taboadela, subscritas unhas co nome dos interesados e outras a rogo dos mesmos, foron alistados para ese ano no noso concello máis de 40 mozos, a quen pouco despois declaróuselles prófugos pola súa non presentación. Con todo, pouco despois, a Comisión Provincial confirmou que nas devanditas instancias consignábase a dirección de residencia dos suxeito, así como outras circunstancias (a idade, por exemplo) que non eran conformes coa verdade. Por mor de “masiva deserción” comezáronse a instruír as correspondentes dilixencias polo Xulgado de Allariz. Pero non pasou moito tempo en que o Gobernador de Ourense, e a Comisión Provincial, requiriu a súa inhibición baseándose en que é a Autoridade gubernativa da provincia a quen lle corresponde, cando advirtía faltas punibles nos alistamientos para a substitución, remitir as actuacións ao Tribunal ordinario, segundo o disposto na lei de Recrutamento que rexia a finais do século XIX. 

A pesar diso o Xulgado de Allariz sostivo o seu xurisdicción, alegando “que o obxecto do sumario era a persecucion do feito de haberse incluído no alistamiento do ano 1894 á diferentes suxeitos polo Concello de Taboadela, mediante instancias que non conteñen datos verídicos e fué necesario consignar para que a súa inclusión puidese ter lugar, e das declaracións de prófugos, previos expedientes instruídos que presentan todos os indicios de falta de verdade, e que, por tanto, revisten caracteres de varios delitos de falsidade comprendidos no art. 814 do Código penal; que corresponde á a jurisdiccion ordinaria, sen que para iso sexa preciso que a Autoridade gubernativa teña que advertir a punibilidad das faltas á Autoridade xudicial, a cuxo coñecemento corresponde o das causas e xuízos criminais, con excepcion dos casos reservados pola lei a outros Tribunais ou á Administracion, entre os cales non se acha o delito de falsidade previsto no artigo do Código xa citado; e que sendo o obxecto e base do proceso os xa indicados, non existía cuestion algunha previa que resolver, xa por estar conclusos lles expedientes que puidesen dar lugar á as incidencias que menciona o Gobernador, como porque aquela versaría sobre faltas de formalidades nos mesmos, que nunca impediría a accion simultánea do Xulgado para perseguir as manifestacións falsas que deron por obxecto as declaracións de prófugos, as cales, sen ser feitas aquelas, nunca tivesen lugar” 

É dicir e resumindo, o Xulgado alaricano baseaba a súa actuación no feito de que no recrutamento dos mozos de Taboadela, fundamentábase en documentacion “falsa”, en “instancias que non conteñen datos verídicos” para expor o recrutamento. Ante esta negativa do Xulgado de Allariz, o Gobernador, de acordo coa Comisión provincial, seguiu insistindo no seu requirimento o que supuxo a confirmación dun conflito, dunha “contenda de competencias”. 

¿E que pasou chegado a este momento? ¿Cómo resolveu a disputa entre o Gobernador Provincial e o Xulgado polos “40 desertores de Taboadela”? Pois que apareceu a raíña Maria Cristina. Si, esa que nos “quere gobernar, e eu sígolle, sígolle a corrente” e mandou publicar un Real Decreto, con data 25 de xullo de 1896, onde se consideraba o seguinte: 

"Que a presente contenda de competencia suscitouse con motivo dá a causa seguida por falsidades que aparecen cometidas nas operacións para o alistamiento de 1894, feitas no Concello de Taboadela e nos expedientes de declaracion de prófugos de varios mozos comprendidos no repetido alistamiento. Que tales feitos puidesen ser constitutivos de delitos definidos e castigados no Código penal, e en tal sentido é indubidable a competencia do Xulgado para seguir coñecendo dea os mesmos Que non existe cuestión algunha previa de carácter administrativo e da cal dependa o fallo dos Tribunais, e que por tanto non se está en ningnno dos dous casos en que por excepcion, poden os Gobernadores suscitar contendas de competencia nos xuízos criminais. Conformándose co consultado polo Consello de Estado en pleno. En nome do meu Augusto Fillo o Rei D. Alfonso XIII, e como Raíña Rexente do Reino; Veño en decidir que non debeu suscitarse esta competencia. Dado en palacio a quince de Xullo de mil oitocentos noventa e seis. MARIA CRISTINA. O Presidente do Consello de Ministros, Antonio Cánovas del Castillo" 

Sen dúbida este decreto esta investido dunha intencionalidade que se axusta ao período de regencia de Maria Cristina e que, segundo a maioría dos historiadores, guiouse pola sensatez e o equilibrio no seu dezasete anos de regencia. 

BIBLIOGRAFIA www.almirantecerveera.com BOP Santander, nº 15, de 25 de xullo de 1896