O ARCANXO SAN MIGUEL

A situación de estancamento a que chegara a arte escultórica ourensán nas últimas décadas do século XVI necesitaba un aire de renovación que forzosamente había de vir doutras rexións, de lugares próximos á súa área de influencia, como León, Valladolid e Zamora, continuando deste xeito a dependencia das escolas castelás que se nutren, aínda que de forma xa temperada, do manierismo de raíz juniana.

A sillería de coro catedralicio, que propiciou a chegada, en 1587, dos leoneses Diego de Solís e Juan de Angés sería, sen dúbida, o proxecto escultórico máis importante do momento.

Unha vez rematado o seu traballo, os oficiais do coro retornarían aos seus lugares de orixe para emprender obras ao servizo doutros mestres ou tomalas pola súa conta. Só Angés queda en Ourense, cumprimentando outros encargos, tanto na catedral como nos mosteiros da diocese, que supuxeron unha auténtica novidade no panorama local.

A desaparición de Juan de Angés non supuxo a disolución do seu estilo. Na órbita da súa influencia movéronse os máis representativos artistas locais, no seu maior parte entalladores que entenderon a súa mensaxe como un síntoma de modernidade, determinando o afianzamento das normas estéticas castelás até ben entrado o século XVII.

Con todo a morte de Angés deixaba un campo baleiro no terreo escultórico, que comezaría a ser ocupado por mestres de maior cualificación profesional, vindos de fóra ou de rexións próximas, caso de Juan González e Gaspar de Acosta, cuxa presenza, aínda que esporádica, contribuiría a vivificar a escultura ourensá no último período renacentista.

Nos obradoiros destes mestres formaríase unha nova xeración de escultores que enchería coa súa actividade as dúas primeiras décadas do século. Entre eles atopábase Juan de Acosta, posiblemente formado no taller zamorano de Gaspar de Acosta, vindo na súa compañía a Ourense, quedando na cidade á espera dun futuro profesional.

Segundo documentación existente, todo parece indicar un posible parentesco entre Juan de Acosta, dá Costa ou Dacosta, e Gaspar de Acosta, do que en 1602, mentres traballaba no retablo da igrexa de San Francisco. Pódese colegir que durante a execución do retablo franciscano, Juan de Acosta estaría ao seu servizo, e que tras o seu matrimonio cunha ourensá, se avecindaría e asentaría definitivamente na cidade, comezando a traballar como oficial independente.

A posición secundaria de Juan de Acosta no medio artístico ourensán, fronte a escultores máis cualificados como Alonso Martínez ou Francisco de Moure, fai que a súa obra non sexa moi extensa, dificultando tamén a perda de gran parte da súa produción e un coñecemento global da súa actividade e evolución formal. Estas foron as causas da escuridade sobre a súa personalidade e obra. Con todo, púidose realizar un achegamento ao seu percorrido vital e profesional.

Do seu matrimonio con María Rodríguez, tivo un fillo, Juan, bautizado o 2 de abril de 1605 na parroquia de Santa Eufemia do Centro , actuando como padriños Marcelo de Montanos, coñecido prateiro valisoletano que nos primeiros anos do XVII fixou a súa residencia en Ourense, e o entallador Damián Fernández . Tamén consta unha filla, de nome Isabel.

Viuse inmerso nalgunhas actuacións de carácter xudicial. A inexistencia de propiedades indica a precaria economía do matrimonio, véndose obrigado o escultor a compartir a súa dedicación profesional con outras actividades para completar os ingresos familiares. Exerceu, durante a prelatura do bispo D. Sebastián de Bricianos (1611- 1617), de alcaide do cárcere episcopal, situada entón na desaparecida torre Beati Martini do vello palacio episcopal.

Continuou ocupándose do cárcere, pois en 1622, o escultor comparecía ante escribano diciendo que o bispo D. Juan da Torre Ayala (1621-1626) déralle o oficio de alcaide do cárcere episcopal “para que a servise e tivese conta e coidado dos presos”

Este labor unido á de fiador en pequenas operacións e préstamos indica o respecto logrado entre os seus concidadáns. Así mesmo, constan outras relacións que evidencian estreitos vínculos: actuando como testemuña ou dando fianzas a compañeiros de profesión.

Ademais destes quefaceres Juan de Acosta, como outros mestres da súa profesión, pertencía á confraría de San Miguel, sita na catedral e chegou a constituír un pequeno obradoiro, onde algúns aprendices aprenderon o oficio de escultor.

¿E por que vos falo deste Juan Dacosta? Pois este escultor ten que ver moito co que garda no seu interior a nosa Igrexa de San Miguel

Resulta que desde a visita pastoral do ano 1586, estaba mandado facer un retablo para a igrexa de San Miguel de Taboadela, cunha imaxe do patrón. Como en tantos outros exemplos daquel momento, o retablo consistiría nunha simple caixa “de pau”, para acoller a imaxe da advocación, e no medio dela, a custodia para o Santísimo Sacramento.

En 1616, axústase a imaxe con Juan Dacosta, en 140 reais, de madeira de nogueira e unha vara de alto. O arcanxo (Foto que se mostra), xefe das milicias celestiais, viste coraza de guerreiro e represéntase en actitude belixerante, con escudo e blandiendo a espada no alto, como vencedor de Satanás, derrotado aos seus pés. Aínda que o tratamento do rostro resulta anodino, o movemento expón unha pluralidade de eixos de visión, permitindo os encartados ao redor de brazos e pernas a observación da estrutura anatómica con gran precisión.

Juan Dacosta abandona aquí o manierismo inicial, evolucionando cara ao naturalismo e a composición en liña aberta que auguran formulacións de gusto barroco. Neste novo tratamento cabe imaxinar a influencia exercida pola arte de Francisco de Moure, o escultor máis prestixioso do momento. De feito, as similitudes iconográficas coa imaxe de San Miguel, documentada como obra de Moure, no retablo de Santa María de Beade (Ourense) , mostran claramente a familiarización coa arte deste mestre. 

#historia #arte #taboadela

("El romanismo escultórico zamorano de comienzos del siglo XVII en Ourense", Yolanda Barriocanal López, Universidad de Vigo)