José del Carmen e as 500 pesetas

Chámome Benigno Meilan e son un xornalista, un cronista de El Regional. Acabo de chegar da miña cidade, de Lugo, despois dun dificultoso camiño, á aldea de Taboadela. Unha sinxela aldea situada ao sur de Ourense. 

Fixen a miña entrada no devandito lugar pola estrada que comunica Villacastin e Vigo. O primeiro que puiden observar recentemente chegado foi unha igrexa que se levanta sobre o resto das humildes casas e que presenta unha airosa torre rectangular de oitos ocos, dous de eles ocupados por campá que xusto nese preciso momento repicaban chamando a atención dos paisanos do lugar. Fronte a ela unhas casas con galerias mostrábanse aos que pasaban pola estrada nun ou outro sentido. 

Foi nunha desas casas onde puiden ver unha taberna na que podia aliviar a miña sede e a fame que o camiño fíxome sentir. Entrei, a través dun amplo portalón a un lugar ocupado nese momento por paisanos do lugar e viaxeiros que tomaban copas de de licor café con roscas de Allariz ou mantecadas ante un mostrador improvisado xunto a unha xanela, ou bebían vasos de viño, lastrados con chourizos, ovos cocidos ou fiambres que constituían o reposto do parador. 

Despois de aplacar a miña sede, despois de comer, pregúnteille ao tabernero polo cemiterio parroquial 

“Pois aí enfronte teno vostede. Aos pés da igrexa”, díxome con rotundidade aquel delgado home mentras sinalábame co dedo cara a onde me debía dirixir. 

Cruzando a estrada e dando non demasiados pasos ascendín ao atrio da Igrexa de San Miguel e ao cemiterio que aos seus pés estendíase albergando as laxas de pedra que gardaban o descanso daqueles que a morte prostrara. 

Son un xornalista dos El Regional e a miña profesión levárame a aquel lugar. Buscaba a tumba dun home, pero sobre todo buscaba confirmar a súa historia. E esperaba que esta non fose contos de medos, contos de noites xunto a potas sobre o lume. Estiven a camiñar entre tumbas e nichos, mirando cara ao chan mentres camiñaba amodo ata que tras a ábsida da igrexa, xunto a un muro, había un rudimentario ronsel de pedra cun nome: José del Carmen Gómez (1859-1903) 

Alí estaba a tumba que viñera a buscar desde Lugo, alí, no cemiterio de Taboadela, repousaban os restos dun garda civil que un día roubou 500 pesetas. 

Tomei asento nunha pedra que se apoiaba sobre o muro que separa a reitoral do atrio. Saquei o meu caderno de notas e comecei a repasar todo o que durante estes días fun anotado sobre iste home. 

José foi obxecto de comentarios en moitos pobos de Ourense por un suceso de que foi autor este individuo do benemérito Instituto da Garda Civil. O ocorrido tiñan dividio en duas partes no meu caderno, pois foron tamén dous feitos realizados polo garda: un deles o roubo, outra unha fuga efectuada en circunstancias verdadeiramente raras.

Chámase o Garda Civil, como xa antes dixen, Jose del Carmen Gómez, cuxa tumba se mostraba ante min, era natural de Montederramo e pertencía ao posto de Maceda. Era un home casado e tiñaa do seu matrimonio 8 fillos e unha situación económica moi apurada. 

Contra este individuo presentouse unha denuncia gravísima. Un tratante de mulas deu parte de que fora desposuído da súa carteira que contiña 500 pesetas en billetes do banco Para realizar o refugallo pretextó o garda Jose del Carmen que os billetes eran falsos ou que o tratante era moedeiro falso, pois este punto non está do todo claro. O feito é que quedou cos billetes e non os entregou aos seus xefes. En vista desta denuncia saíron a capturar ao garda o sarxento do posto de Maceda e outros compañeiros que o atoparon e levárono detido a Maceda 

Cando o garda achábase na casa cuartel de Maceda e os seus compañeiros crían telo seguro, logrou aquel escaparse da súa prisión. Este fuxiuse por unha porta traseira da casa, que dá a uns campos. Segundo parece tiña posto uns grilletes, máis pediu aos seus compañeiros que llos afrouxasen un pouco, pretextando que tiña urxente necesidade de ir ao retrete. Cando en vista do moito que tardaba en saír da devandita peza, trataron de pescudar que ocorrería, observaron que ninguén lle contestaba pois o preso fuxiuse vestido mesmo coas pezas do uniforme do cuartel. 

Inmediatamente deu o xefe da liña ordes severas para a súa captura. Esta laboriosa tarefa levou a cabo durante as seguintes semanas cando na zona diversas voces supuñan que o fugitivo internásese en Portugal. 

Aínda dando veracidade a esa fuga a terras lusas, foi durante eses dias que no pobo de Vilarellos, próximo ao Concello de Esgos, fixo explosión unha bomba de dinamita, que fora colocada na casa de Don Urbano Requejo. Os muros da vivenda onde se cometeu o atentado sufriron bastantes danos materiais. 

Supónese que o autor do feito foi o noso protagonista, o ex garda civil José del Carmen, que realizou análogo atentado, na casa de Don Franco Parada, de Esgos 

Xunto a estes criminais actos, as noticias de que na fachada principal da casa cuartel da Garda Civil do posto de Maceda apareceron dous grandes buracos, dispostos para a colocación de bombas de dinamita, fixeron render a alarma e a preocupacion entre as xentes dos pobos e vilas de ao redor polo deambular criminal Jose del Carmen. 

Viaxeiros daquela vila din que se supón que José del Carmen propúñase levar a cabo un novo atentado. Funda a versión nas ameazas do perseguido. Os membros da benemérita continúaron practicándose pescudas para a súa captura, chegando a saber da súa estancia na localidade de Maceda e de que pasase a noite nunha palleira nas inmediacións. 

Con todo, o bandido ourensán, que había abandonado o seu habitual campo de operacións dirixindose a Portugal despois de recadar pola ameaza e o terror os fondos necesarios para emigrar a Brasil, foi capturado. A benemérita, que viñaa seguindo a pista ao xa famoso bandido, obtivo o feliz resultado cando José del Carmen críase seguro e burlaba a persecucción de que era obxecto. 

Tras o seu deteccion este escurridizo criminal foi levado a Allariz e posto a recado nos calabozos do cuartel. 

Din que en Allariz se proxectou unha manifestación para o traslado do cabo da benemérita que alí había entón e dirixiu a condución do desgraciado ex garda civil, José del Carmen, a Ourense; pero no momento de ir a saír do Liceo a manifestación, recibiuse a noticia do traslado do devandito cabo, ordenada pola superioridade 

O 11 de septembro de 1903, ás 6 da tarde, este home, escoltao por unha parella de gardas encamiñáronse cara a Ourense. Segundo o parte oficial dado polo comandante do posto da garda civil de Allariz, ao chegar ao sitio denominado “alto do atallo de Taboadela”, punto denominado Regoufe, km 540 da Estrada de Villacastin a Vigo, emprendeu José precipitada fuga soltando a cadea coa que ía preso e contestando as voces de dáche, dáche: “esta é a terceira vez que me escapo das nosas mans”. 

Vista a imposibilidade de darlle alcance, os gardas fixeron lume e José da Carmen caeu ferido ao segundo disparo. A primeira das balas penetrou pola parte superior da caluga saíndolle polo ollo esquerdo; a outra penetrou por detrás e saíu pola rexión epigástrica. Isto di o parte oficial e que demostra a excelente punteria dos encargados da súa custodia. 

Despois desta tráxica morte, o Xulgado de Allariz procedeu ao levantamento do cadáver, que recibiu sepultura no cemiterio da parroquial de Taboadela, este no que me atopo, e despois de que o médico forense de Allariz practicase a autopsia 

Resulta rechamante e certo é que é de admirar a forza hercúlea de Jose del Carmen para romper a cadea e o cadeado das esposas con que ía aprisionado, poñendose rápidamente fora do alcance dos gardas e facendo preciso o uso dos maüsers. 

En resumo, máis que intento de fuga, paréceme o acto de Jose del Camen un suicidio maduramente premeditado para librarse da terrible pena en que había incorrido e librar á súa infeliz esposa e inocentes fillos de angustioso transo de verlle en capela para morrer fusilado por ladrón. 

Ao emprender a fuga, non podía ocultárselle que era tola temeridade confiar no éxito, e máis que a liberdade, buscaba a morte 

José del Carmen foi soldado do corpo de cabalaría e serviu na escolta real. Facia 15 anos que ingresou na Garda Civil e prestou servizo na Comandancia de León e Ourense. Morreu cando ontaba con 44 anos e a súa historia dalgúns meses a esta parte era ben coñecida do público e non hai para que lembrala despois da tráxica e dolorosísima expiación das súas culpas. 

“Deus que todo o ve e que é infinitamente misericordioso, haberase apiadado da súa alma. Na súa bondade infinita amparará tamén á infortunada viúva e aos 8 orfos que aquel deixa neste mísero val de bágoas” 

Cando estaba a reler o meu caderno, de entre as follas caeume un sobre cunha nota que un colega me deu antes da miña partida de Lugo e mintas rogábame que cando chegase ao final das miñas pescudas lésea con atención. Desdobrei aquela folla e puiden ler que: 

“A morte do garda civil Jose da Carmen, cando lle conduciía unha parella ocasionou en Allariz un estado de opinión que non debe pasar inadvertido polas autoridades. Mais dunha carta recibín na que se conteñen manifestacións tran graves que ccree é necesario polas en coñecemento das persoas chamadas a velar polo cumprimento da xustiza. Parece ser que certas aseveracións do forense, dos peóns camineros e dos cazadores son de excepcional importancia. Se hai misterio neste asunto, será necesario aclararrlo?... ¿Será necesario que nolo aclares amigo e cole ga mio?” 

Aquela nota aínda fixo que as miñas dúbidas aínda fosen maiores, que as miñas dúbidas sobre o que ocorreu con José del Carmen tomasen asento xunto ao min e preguntáseme se era necesario que seguise... ou que deciciese que todo podía acabar naquel cemiterio. No cemiterio de Taboadela 

De volta a Lugo, chegoume unha carta, sen remitente, onde me informaban que cara a uns poucos dias ingresaran no Asilo de orfos de Ourense os dous fillos máis pequenos do desgraciado ex garda civil Jose del Carmen. Dos nenos de menos de seis anos que xa non tiñan nina nai, nin pai, nin irmans. 

FONTES: Historia real recuperada de artígos dos diarios El Correo Gallego, el Diario de Pontevedra, La Idea Moderna, El Regular, El Eco de Galicia, a Gaceta de Galicia i El Regional